Chẳng ai biết bạn bè nghĩ gì về mình?

Ta tưởng rằng ta có thể biết người khác nghĩ về ta như thế nào, nhưng tâm lý học cho biết ta đã lầm.

Nếu bạn giống đa số người thì bạn có thể có được ý nghĩ chắc chắn về cá nhân mình cho dù bạn là người thân tình hay nhút nhát, nóng nảy hay bình tĩnh, v.v.. Nhưng bạn tự xét đoán mình đúng đến mức nào so với ấn tượng của những người khác đối với mình?

Các nhà tâm lý khi nghiên cứu vấn đề này thấy rằng phần lớn chúng ta thực sự có mức “chính xác cao”. Nhưng đồng thời ta cũng có một số điểm mù, nghĩa là có một vài điều mà rất nhiều người khác đều nghĩ về ta mà ta không biết gì cả. Thực tế, bạn càng biết điều chỉnh thì người khác càng hiểu ít hơn về bạn.

Một trong những cuộc điều tra kỹ càng nhất về việc người ta có biết người khác nghĩ gì về họ không đã được các nhà nghiên cứu của các trường đại học Washington và Wake Forest xuất bản năm 2011. Trong một nghiên cứu, Erika Carlson và đồng nghiệp đã yêu cầu hàng trăm sinh viên tự cho điểm đánh giá tính cách của mình (những nét chính như mức hướng ngoại, nhưng cả những đặc trưng khác như mức thật thà, khôi hài và hấp dẫn), và rồi đề nghị bạn bè và gia đình cũng đánh giá. Cuối cùng, những người tham gia phỏng đoán mình được người khác đánh giá thế nào.

Một cách để tính xem người khác nghĩ gì về bạn là xem xét xem bạn tự nghĩ về mình thế nào và dùng nó làm cơ sở để phỏng đoán người khác nghĩ gì, giả dụ nếu bạn nghĩ mình là người cởi mở (hoặc không), v.v.., thì người khác cũng nghĩ vậy. Nhưng Carlson và đồng nghiệp coi điều sau đây là chính, khi biết những người tham gia (thử nghiệm) nghĩ gì về mình thì có sự tương quan giữa việc người tham gia nghĩ người khác đánh giá họ thế nào với việc những người này thực tế đánh giá thế nào, tức là “hình ảnh trong xã hội” của họ. Thực tế, sự phỏng đoán của người tham gia về người khác nghĩ gì về họ phản ánh “hình ảnh trong xã hội” của họ hơn là việc họ tự đánh giá.

Các nhà nghiên cứu nói những kết quả này cho bằng chứng cho cái họ gọi là “sự thấu hiểu” thực sự vì nó cho thấy chúng ta có khả năng nhìn vượt qua việc tự đánh giá để mường tượng người khác nghĩ gì về mình, và ta có thể làm điều này khá tốt. Điều này đúng khi trình tự thử nghiệm là với người lạ mà người tham gia chỉ nói chuyện với họ khoảng 5 phút.

Image captionNhững người quanh bạn có thể nhìn nhận bạn theo cách mà bạn không thể tưởng nổi (Credit: Getty Images)

Do vậy chắc hẳn bạn biết được phần nào người khác nghĩ gì về mình, nhưng những nghiên cứu sau này cho thấy sự thấu hiểu của bạn còn lâu mới được coi là hoàn chỉnh (theo chứng minh của đội ngũ các nhà tâm lý Đức trong một nghiên cứu năm 2013). 65 sinh viên tự cho điểm đánh giá tính cách mình ở 37 câu nói (thí dụ “tôi cư xử công bằng” hoặc “tôi là người lười”) và họ cũng đề xuất nhiều bạn và người trong gia đình đánh giá tính cách mình theo cùng đề mục (mỗi sinh viên đề xuất ít nhất 3 người; một sinh viên mời 35 khác người chơi). Cuối cùng, sinh viên phỏng đoán những người khác đánh giá thế nào.

Điều quan trọng là nghiên cứu đã cho thấy nhìn chung có sự đánh giá nhất quán của bạn bè và gia đình (chẳng hạn họ cùng đồng ý đối tượng là lười) và điều này khác với sinh viên tự đánh giá mình và khác với phỏng đoán của sinh viên về người khác nghĩ gì về mình. Các nhà nghiên cứu gọi sự vênh này là “điểm mù” và nói những phát hiện này chứng minh rằng “con người điển hình là không biết được một số trong số những cách độc nhất người khác đồng tâm đánh giá mình.”

Những người hay lo lắng về quan hệ xã hội trong số chúng ta có thể sẽ không quá ngạc nhiên vì thực tế chắc hẳn chúng ta đã mất nhiều thời gian lo lắng về điểm mù này. Nhưng thực tế hóa ra là những người ít quan tâm nhất đến người khác nghĩ gì về mình lại là những người được điều chỉnh tốt hơn về mặt tâm lý.

Tự suy xét

Trong một nghiên cứu được đăng tải trong năm nay, hai nhà tâm lý của trường đại học Martin-Luther ở Đức có yêu cầu sinh viên lập thành những nhóm 4 người, tự đánh giá tính cách mình, tính cách của thành viên trong nhóm, và cuối cùng phỏng đoán các thành viên nhóm đánh giá mình thế nào. Các sinh viên cũng cho biết các biện pháp của mình để điều chỉnh tâm lý, cũng như điền câu hỏi về sự tự trọng và các điểm biểu hiện dấu hiệu mất ổn định về tính cách.

Những sinh viên được điều chỉnh tốt hơn về tâm lý thể hiện ít quan tâm hơn đến người khác nghĩ gì về mình, nghĩa là căn cứ nhiều hơn vào điều họ nghĩ về bản thân khi đưa ra phỏng đoán, và điều này đặc biệt đúng đối với bạn học mà họ thân thuộc hơn. Nói cách khác, bạn càng ổn định và tự tin về cảm xúc thì sự phỏng đoán của bạn về bạn bè nghĩ gì về mình càng giống với điều bạn tự đánh giá mình (là điểm tốt nếu bạn giống đa số người). Điều phát hiện này là nhất quán với các tài liệu nghiên cứu sâu hơn về sự suy nhược, người bị suy nhược nhiều hơn thì ít có định kiến lợi cho bản thân hơn, nói cách khác, họ nhìn thế giới hiện thực hơn.

Image captionBạn cho rằng ảnh tự chụp thể hiện bạn đẹp nhất, nhưng một nghiên cứu mới đây cho thấy bạn là người đánh giá tồi nhất (Credit: Getty Images)

Những điểm mù này có thể đặc biệt nổi bật trên phương tiện truyền thông xã hội. Trong thế giới ngày nay, chúng ta ngày càng nói về mình trên mạng hơn là gặp trực tiếp, và các nhà tâm lý mới đây bắt đầu điều tra cách thức mới này làm chúng ta nhận định sai đi việc những người khác đánh giá ta thế nào. Một nghiên cứu khác được xuất bản năm nay đi sâu cụ thể vào việc tự chụp ảnh ("selfie", ảnh thường xuyên tự chụp để đưa lên mạng).

Gần 200 sinh viên đã đến phòng thử nghiệm tâm lý, tự chụp ảnh, và để một nhà nghiên cứu chụp mình bằng chính điện thoại đó. Sau đó các sinh viên đánh giá họ trông thế nào trong các ảnh về độ hấp dẫn và đáng mến. Những nhà nghiên cứu ở đại học Toronto thấy những người thường xuyên tự chụp (trong số sinh viên) thấy họ trông hấp dẫn và dễ mến trong các ảnh họ tự chụp hơn là các ảnh nhà nghiên cứu chụp. Nhưng khi một nhóm khác được chọn trên mạng xem 2 bộ ảnh này thì họ đánh giá hoàn toàn ngược lại, sinh viên trông hấp dẫn và dễ mến hơn là ở ảnh do nhà nghiên cứu chụp hơn là ở ảnh tự chụp. Có lẽ đó là điều bạn nên ghi nhớ vào lần tới khi bạn sắp đăng những ảnh tự chụp ới nhất.

Với những điều phát hiện mới này, hình như nếu bạn muốn thực sự biết hình ảnh đầy đủ người khác nghĩ gì về bạn thì tốt nhất là không hỏi họ. Chừng nào bạn bè và những người trong gia đình còn thành thật với bạn thì bạn có thể thấy rằng mình không hẳn là người mà mình nghĩ, ít nhất là không được nhìn nhận như vậy qua con mắt người khác. Mặt khác, nếu bạn hài lòng về mình và bạn nghĩ thế nào để khắc phục thì có lẽ tốt nhất là không nên hỏi quá nhiều. Không biết gì có thể thực sự là niềm hạnh phúc.